Διάφορα VII – Προσθήκες από το περιοδικό "Ποίηση"

 Πόσα λογοτεχνικά περιοδικά αντέχει το βαλάντιο ενός φιλολόγου; Πόσες περικοπές πρέπει να κάνει σε άλλα έξοδα, μικρά και μεγάλα, για να μπορεί να παρακολουθεί τις εξελίξεις στην λογοτεχνική σκηνή του τόπου αλλά και πιο έξω; Πού θα χωρέσει τόσο όγκο περιοδικών στα σπιρτόκουτα που ονομάζουμε διαμερίσματα; Είναι προφανές ότι όλες οι πιθανές απαντήσεις είναι αποκαρδιωτικές. Το αγοραστικό κοινό των λογοτεχνικών περιοδικών έχει δραματικά συρρικνωθεί για λόγους οικονομικούς αλλά όχι μόνο, τα ίδια τα περιοδικά έχουν επίσης μειωθεί σημαντικά. Τις καλές εποχές μπορούσα να παρακολουθώ το Διαβάζω, τη Λέξη, κάποια αφιερώματα της Νέας Εστίας και κατά καιρούς ό,τι μου χτυπούσε στο μάτι από τα πολλά άλλα: Εντευκτήριο, Φιλόλογο (πιο σταθερά), Δέντρο, Παρατηρητή, Χάρτη (όσο κράτησε). Σήμερα τα δυο πρώτα και τα δυο τελευταία δεν υπάρχουν πια, απέμεινα με τον Φιλόλογο και κατά καιρούς το Εμβόλιμον και το Εντευκτήριο.

Η Ποίηση παρέμενε πάντα στην άκρη. Κόστιζε σχεδόν όσο ένα βιβλίο και δεν είχε αφιερώματα – τα αφιερώματα ήταν το βασικότερο κριτήριο αγοράς για άλλο λογοτεχνικό περιοδικό πέρα από το δίδυμο Διαβάζω – Λέξη. Ξεφύλλιζα κάθε φορά το νέο τεύχος αλλά δεν αποφάσιζα να το αγοράσω, κι ας διέκρινα ήδη άρθρα με δελεαστικούς τίτλους. Έτσι μου έμενε πάντα κάτι σαν ενοχή: ήταν το μόνο λογοτεχνικό περιοδικό από το οποίο δεν είχα ούτε ένα τεύχος στη βιβλιοθήκη μου. Μια αδικία που έπρεπε να αποκατασταθεί.

Και πράγματι αποκαταστάθηκε. Πρόσφατα μου δωρήθηκε το σύνολο σχεδόν των τευχών του περιοδικού (που και αυτό έχει κλείσει τον κύκλο του και έχει αντικατασταθεί από την Ποιητική – παρόμοιο περιεχόμενο και παρόμοια…προβλήματα αγοράς, αν και έχω αποκτήσει ένα δυο τεύχη). Περιττό να πω ότι έπιασα αμέσως δουλειά και ξεχώρισα κάποια άρθρα που μπορεί να ενδιαφέρουν τους φιλόλογους της Μέσης Εκπαίδευσης. Τουλάχιστον όσους έχουν απομείνει να διαβάζουν κάτι περισσότερο από λυσάρια. Δε βλέπω πάντως να είναι πια πολλοί.

Από το πρώτο ήδη τεύχος της Ποίησης, Άνοιξη του 1993, ξεχωρίζω ένα εξαιρετικά ενδιαφέρον άρθρο του Ευριπίδη Γαραντούδη: “Για τον σύγχρονο ελληνικό ελεύθερο στίχο”. Ελευθερωμένος και ελεύθερος στίχος, ρυθμική αίσθηση του ελεύθερου στίχου (μιλάμε συχνά για μουσικότητα του στίχου χωρίς να την προσδιορίζουμε), επιβιώσεις και μεταμφιέσεις του δεκαπεντασύλλαβου στη νεώτερη ποίηση είναι μερικά από τα θέματα που θίγονται με παρατηρήσεις πάνω στη μετρική ποιημάτων του Σινόπουλου, του Ασλάνογλου, του Γκανά και άλλων. Το άρθρο αποδεικνύει ότι η διάκριση παραδοσιακής και νεώτερης ποίησης ελάχιστα μπορεί να στηριχτεί στην ύπαρξη ή όχι μέτρου και ομοιοκαταληξίας και συμπληρώνει/επεκτείνει όσα είχα σχολιάσει στην ανάρτηση Rerum novarum cupidus.

Στον φάκελο της ίδιας ανάρτησης και πάνω στο ίδιο θέμα, των επιβιώσεων του δεκαπεντασύλλαβου σε νεωτερικά ποιήματα και το άρθρο του  Βασίλη Λέτσιου, “Λειτουργίες του δεκαπεντασύλλαβου κατά τη δεκαετία του 40: “Αμοργός” (περ. Ποίηση, τευχ. 25, Άνοιξη – Καλοκαίρι 2005). Η “Αμοργός” είναι ένα ιδιαίτερα ενδιαφέρον ποίημα (αν και κάπως υπερτιμημένο κατά την κρίση του γράφοντος) και η τεχνική του Γκάτσου με τη μείξη παραδοσιακών μέτρων και ελεύθερου στίχου σε ένα υπερρεαλιστικό ποίημα δεν άφησε αδιάφορους τους ποιητές από τη γενιά του ’70 κυρίως και μετά. Προσθέτω επίσης και το άρθρο του Δημήτρη Τζιόβα “Η ποιητική της ενοχής και το σθένος των λέξεων” (περ. Ποίηση, τευχ. 3, Άνοιξη 1994) τόσο για την διάκριση μοντερνισμού – πρωτοπορίας που επιχειρεί στις δυο πρώτες σελίδες (και μας ενδιαφέρει άμεσα στην ανάρτηση) όσο και για τα ποιήματα ποιητικής των Αναγνωστάκη και Αλεξάνδρου. Μερικές ουσιαστικές παρατηρήσεις για τους δεκαπεντασύλλαβους του Γκανά από τον ίδιο μελετητή υπάρχουν στο Δημήτρης Τζιόβας, “Ποιητική μνήμη ή το φάσμα του καρυωτακισμού: Εμπειρίκος, Κοντός, Γκανάς” (περ. Ποίηση τευχ. 9, Άνοιξη-Καλοκαίρι 1997) το οποίο τοποθέτησα μαζί με άλλα καρυωτακικά στον φάκελο Κ.Γ.Καρυωτάκης, με την ελπίδα ότι θα ανοίξω κάποτε το σχετικό κεφάλαιο (με το οποίο έχω χρόνια να ασχοληθώ αν και παρακολουθώ όσο μπορώ τη βιβλιογραφία)

Τέλος στον φάκελο του Υπέρ της Αχαϊκής Συμπολιτείας πολεμήσαντες μπορεί κανείς να διαβάσει πλέον το εκτενές άρθρο του Τάκη Καγιαλή, “Εγώ είμαι ποιητής ιστορικός. Ο Καβάφης και ο μοντερνισμός” (περ. Ποίηση τευχ. 12, Φθιν-Χειμ. 1998) όπου εξετάζεται κριτικά η συσχέτιση της κατά Σεφέρη παραλληλίας Καβάφη – Έλιοτ με άξονα τη χρήση της μυθικής μεθόδου. Το ποίημα για την Αχαϊκή Συμπολιτεία χρησιμοποιείται ως παράδειγμα για τον παραλληλισμό Καβάφη-Έλιοτ από τον Σεφέρη και οι ενστάσεις του Καγιαλή για τα συμπεράσματα του Σεφέρη είναι αξιοπρόσεκτες και σοβαρές, ανάμεσα στα άλλα και για τη θεωρητική τους τεκμηρίωση, άσχετα αν συμφωνεί κανείς  ή όχι.

Διάφορα VI – Συμπληρώματα

Τρία νέα άρθρα στην ανάρτηση Η σιωπή των Λακεδαιμονίων (Στα 200 π.Χ). Τα δύο από το τελευταίο τεύχος (155) του Φιλόλογου αφιερωμένο στον Καβάφη. Το άρθρο του Χ.Λ.Καράογλου  “Ο ‘πολιτικός’ Καβάφης” (σελ. 41-49) επανέρχεται στο ζήτημα της σχέσης του Καβάφη με τα γεγονότα της εποχής του. Ζήτημα που θεωρώ διαρκώς ανοιχτό, έστω και αν σήμερα πολλοί μελετητές τείνουν να παραγνωρίσουν τις μελέτες του Σ.Τσίρκα, εξαιρετικές παρά τις όποιες υπερβολές και αδυναμίες τους. Ο Χ.Καράογλου συγκεντρώνει τα ως τώρα δεδομένα της έρευνας και προχωρά σε ενδιαφέρουσες παρατηρήσεις, άλλωστε έχει μακρά και γόνιμη θητεία στη μελέτη του καβαφικού έργου.

Το δεύτερο άρθρο από τον Μανώλη Μαραγκούδη, “Ο Καβάφης και η πολιτική των ‘στοχαστικών προσαρμογών’ ” (σελ. 75-88) εξετάζει πώς εννοεί ο Καβάφης τις στοχαστικές προσαρμογές, μέσα από το ποιητικό του έργο αλλά και μέσα από τη ζωή του. Έχω ιδιαίτερο ενδιαφέρον για το θέμα, όπως φάνηκε άλλωστε και στην ανάρτηση για το “Στα 200 π.Χ” και οι παρατηρήσεις του Μαραγκούδη είναι εξαιρετικά ενδιαφέρουσες και χρήσιμες – κάμποσα πράγματα θεωρώ ότι τα ξεκαθάρισα αρκετά στο νου μου.

Η Κατερίνα Κωστίου  με το άρθρο της “Ο Οροφέρνης, οι Λακεδαιμόνιοι και ο αμφίθυμος αφηγητής” (Ο λόγος της παρουσίας. Τιμητικός τόμος για τον Π.Μουλλά, εκδ. Σοκόλη, Αθήνα 2005, σελ.143-162) εστιάζει το ενδιαφέρον της – το μαρτυρά και ο τίτλος – στην αμφίθυμη διάθεση του αφηγητή σε δυο καβαφικά ποιήματα. Στο δεύτερο ποίημα, το “Στα 200 π.Χ”, η διάθεση αυτή εντοπίζεται, σύμφωνα με την Κωστίου, στη φράση “Είναι κι αυτή μια στάσις. Νοιώθεται” όπου ο αφηγητής μεταβαίνει από την ειρωνεία στην (προσωρινή) αποδοχή. Όσοι έχουν διαβάσει την σχετική ανάρτησή μου γνωρίζουν ότι θεωρώ την αποδοχή εξίσου πιθανή με την ειρωνεία ή την συγκατάβαση. Πιο πολύ μάλιστα κλίνω προς την ιδέα του κάπως ειρωνικά συγκαταβατικού τόνου του αφηγητή παρά στην όποια αποδοχή της άκαμπτης στάσης των Λακεδαιμονίων. Ωστόσο το άρθρο έχει μεγάλο ενδιαφέρον για ένα ζήτημα στο οποίο δε χωρά εύκολη και κατηγορηματική απάντηση.

ΥΓ. Άλλη μια υπηρεσία cloud storage ή ελληνιστί αποθήκευσης αρχείων στο σύννεφο – ωραίο και ποιητικό δεν ακούγεται; Πενήντα ολόκληρα γιγαμπάιτ (50 Gb) δίνει δωρεάν το Firedrive (http://www.firedrive.com) και θυμίζει στη χρήση του το Box.net και Dropbox. Εύκολο, γενναιόδωρο σε χώρο, όμορφο περιβάλλον, γρήγορο και όπως είπαμε δωρεάν. Ξεκίνησα ανέβασμα!

EDIT 22 Δεκεμβρίου 2014. Ελπίζω να μη σας πήρα στο λαιμό μου με το Firedrive που σταμάτησε να λειτουργεί από τον Οκτώβρη και έχασα έτσι κάμποσο υλικό (για την ακρίβεια όλο το υλικό για κάθε ανάρτηση, είτε χρησιμοποιήθηκε τελικά είτε όχι, είχε ανέβει στο Firedrive και μάλλον χάθηκε οριστικά). Ρίξτε μια ματιά εδώ για αντικαταστάτη, κάποιες υπηρεσίες δίνουν θηριώδεις χώρους αποθήκευσης αλλά τώρα πια έχω γίνει πολύ επιφυλακτικός απέναντι σε νέους στο χώρο παίκτες. http://freebies.about.com/od/computerfreebies/tp/free-cloud-storage.htm

Διάφορα IV – Συμπληρώματα και ευχαριστίες

Το ιστολόγιο αυτό ξεκίνησε αρχικά για να μοιράζω σημειώσεις για ένα σύνολο μαθημάτων και έφτασε, ένα χρόνο μετά, να το μονοπωλεί η ανάλυση λογοτεχνικών κειμένων γύρω από τον “σχολικό” Καβάφη. Αθεράπευτος έρωτας η ποίηση, ζητά και παίρνει πάντα το μερίδιο του λέοντος από τις ασχολίες όσων έχουν υποκύψει στα θέλγητρά της. Σαν εκείνα τα παιγνίδια με το βαρίδιο στην σφαιρική βάση τους που, όπως και να τα πετάξεις, καταλήγουν πάντα όρθια.  Θεωρώ ιδιαίτερα την περίπτωση του Καβάφη, χωρίς καμιά διάθεση σύγκρισης με άλλους ποιητές, ως μία από τις πιο ενδιαφέρουσες παγκόσμια και διαχρονικά ποιητικές φωνές και “έχοντας [πολλές] κουβέντες στοιβαγμένες μέσα μου” αποφάσισα να πληρώσω τα χρωστούμενα δεκαετιών μαζεμένα σε αυτό το ιστολόγιο. Όπου πάει και όσο πάει.

Κατά την προσφιλή μου τακτική θα γκρινιάξω λίγο. Τα τελευταία χρόνια (πάνω από δεκαετία πια) η επιμόρφωση πάνω στο γνωστικό αντικείμενο έχει υποβαθμιστεί και απαξιωθεί. Προβάλλονται περισσότερο τα μέσα, τα εργαλεία και οι τεχνικές για την διδασκαλία παρά το ίδιο το αντικείμενο της διδασκαλίας. Και μάλιστα σε μια εποχή που η ψηφιοποίηση βιβλιοθηκών ολόκληρων έχει προχωρήσει αρκετά, παρέχοντας έτσι τα μέσα στον διδάσκοντα να ενημερωθεί αλλά και να ενημερώσει τους μαθητές του. Παρακολουθώντας διάφορα σχέδια μαθημάτων διαπίστωσα πόσο πρόχειρα αντιμετωπίζεται η αναζήτηση υλικού από το διαδίκτυο: λίγοι μπαίνουν στον κόπο να βασανίσουν την έρευνά τους πέρα από τα πρώτα δέκα αποτελέσματα της Google και την επίσκεψη στα γνωστά σε όλους στέκια όπως λχ το ΚΕΓ ή το ΠΟΘΕΓ. Θα ήταν άδικο ωστόσο να προσάψει κανείς μομφή στους συναδέλφους φιλολόγους που σηκώνουν το μισό σχολείο πάνω τους έχοντας το λιγότερο μια πεντάδα γνωστικών αντικειμένων – που ενίοτε γίνεται και δεκάδα. Από πού να αρχίσει κανείς και πού να τελειώσει τη μελέτη του και τις εργασίες που του φορτώνουν; Λογικά αυτό αποβαίνει σε βάρος της δουλειάς, ειδικά μάλιστα αν η “δουλειά” δεν είναι το ίδιο το μάθημα καθαυτό αλλά διάφορες φαεινές ιδέες της ομάδας που έχει πρόσβαση στα ανώτερα κλιμάκια του υπουργείου (τα έγραψα ήδη στο Rerum novarum cupidus).

Αλλά ας δεχτούμε ότι ο διδάσκων έχει το μεράκι να κάνει κάτι παραπάνω σε ένα ή περισσότερα μαθήματα και θα το παλέψει (εις βάρος του ελεύθερου χρόνου του, του ύπνου του, της οικογενειακής του γαλήνης συχνά). Γιατί παρά την άδικη και πολιτικά ύποπτη στοχοποίηση των δασκάλων ο κανόνας για τη συντριπτική πλειοψηφία ΕΙΝΑΙ η προσπάθεια για κάτι παραπάνω. Τι μέσα του δίνονται για να υλοποιήσει την προσπάθεια αυτή; Οικονομικά φυσικά τίποτα, ακόμα και την περίοδο των παχέων αγελάδων για τον τόπο αλλού μοιράζονταν αφειδώς το χρήμα. Μήπως κάποια δυνατότητα για πρόσβαση σε αρχεία, υλικό, βιβλιοθήκες; Αν είναι σε Αθήνα και Θεσσαλονίκη κάτι μπορεί να γίνει. Αλλιώς είναι καταδικασμένος να κοσκινίζει τα αποτελέσματα της Google δοκιμάζοντας διαφορετικούς συνδυασμούς λέξεων-κλειδιών μήπως και πετύχει (σχεδόν τυχαία) κάτι καλό.  Μπορεί λοιπόν να φανταστεί κανείς τι βασανιστήριο έχει γίνει κάθε ανάρτηση στο παρόν ιστολόγιο που σχετίζεται με ανάλυση – ή και παρουσίαση απλώς – ενός λογοτεχνικού έργου. Γι αυτό και παίρνει κοντά τρεις εβδομάδες κάθε σοβαρή προσπάθεια, γι αυτό και έρχομαι και επανέρχομαι συχνά να συμπληρώσω την ίδια ανάρτηση.

Το “Πάρθεν” είναι από τα δυσκολότερα κείμενα στη συγκέντρωση υλικού. Είχα την τύχη (μια και έχω πια στη βιβλιοθήκη μου σημαντικό μέρος της περί τον Καβάφη βιβλιογραφίας) να εντοπίσω σχετικά γρήγορα αρκετά άρθρα και αποσπάσματα βιβλίων χρησιμοποιώντας την Βιβλιογραφία του Κ.Π. Καβάφη 1886-2000 (για μετά το 2001 υπάρχει επίσης η βιβλιογραφία στον επίσημο δικτυακό τόπο του Καβάφη).  Υπήρξαν μόνο δύο προβλήματα: Η εξεύρεση των Μικρών Αναλυτικών του Ζήσιμου Λορεντζάτου (Ζήσιμος Λορεντζάτος, Μικρά Αναλυτικά στον Καβάφη, εκδ. Ίκαρος, 1977, σελ. 9-15.)  και του ενδιαφέροντος άρθρου της Μαρίας Ιατρού  «″Χαρτίν περιγραμμένον″. Το “Πάρθεν” του Καβάφη ως ποίημα ποιητικής» [περ. Εντευκτήριο τ.32, Φθιν.95, σελ 67-73]. Κανένα από τα δυο δεν θα είχα αποκτήσει χωρίς τη βοήθεια του φίλου μου Μιχάλη Μπακογιάννη, Λέκτορα του Τμήματος Φιλολογίας του ΑΠΘ ο οποίος επανειλημμένα ανταποκρίθηκε αγγόγυστα στις διαρκείς οχλήσεις μου ήδη από την εποχή που συγκέντρωνα τη βιβλιογραφία για τον “Κρητικό”  του Σολωμού. Να ξεπληρώσω ένα μικρό μέρος της χάρης αυτής με τις ευχαριστίες μου και ταυτόχρονα να παραπέμψω στον Ιστότοπο σχολίων και ανακοινώσεων που διατηρεί, τόσο χρήσιμο για όλους εμάς που προσπαθούμε από την εξορία να διατηρήσουμε μια επαφή με τα φιλολογικά δρώμενα στο ΑΠΘ.

Άδικο το νιώθω πάντως να μην έχει πρόσβαση ο εκπαιδευτικός στις πανεπιστημιακές βιβλιοθήκες. Το Πανεπιστήμιο είναι κάτι πολύ περισσότερο από ένα ΙΕΚ που πας, παίρνεις ένα χαρτί και μετά αντίο. Τουλάχιστον θα έπρεπε να είναι. Η δυνατότητα να χρησιμοποιεί ο εκπαιδευτικός υλικό από πανεπιστημιακές βιβλιοθήκες, πέρα από τα αυτονόητα κέρδη που προκύπτουν για διδάσκοντες και διδασκόμενους σε πρωτοβάθμια και δευτεροβάθμια εκπαίδευση, διατηρεί ταυτόχρονα τη σχέση του εκπαιδευτικού με την έρευνα, κάτι που όλο και περισσότερο του ζητείται χωρίς ωστόσο να του παρέχεται ο εξοπλισμός να την καλλιεργήσει.

ΥΓ. Σε συνέχεια των παρατηρήσεών μου για τα διαδικτυακά εργαλεία να προσθέσω και το νεοσύστατο  Mega storage, εξέλιξη του megaupload στο χώρο του cloud storage. Me 50 Gb  χώρου και κρυπτογράφηση είναι μια πολύ δελεαστική πρόταση. Γρήγορο στα κατέβασμα, μέτριο (όπως όλα) στο ανέβασμα αξίζει μια ματιά. Ιδίως για την κρυπτογράφηση. Μη χάσετε το κλειδί πάντως…